Al van oudsher staan er dikke dizionari, woordenboeken, Italiaans in mijn boekenkast. Maar hoe lang geleden is het niet dat ik die papieren versie heb gebruikt? Sinds het verschijnen van het Italiaans-Nederlandse Woordenboek van Lo Cascio op cd-rom sla ik de papieren woordenboeken niet meer open. De cd-rom versie gebruik ik daarentegen regelmatig, waarbij ik mezelf er vaak op betrap me te laten meeslepen door de extra functionaliteiten zoals uitdrukkingen etc. Op deze manier heb ik in de loop der jaren tal van prachtige woorden geleerd die ik anders nooit had gevonden. Nooit verwacht dat een woordenboek niet alleen functioneel maar ook zoveel fun kon zijn!

Toen ik in contact kwam met professore Lo Cascio die aan de wieg en aan het roer staat van dé Nederlands-Italiaanse woordenboeken, kon ik mijn nieuwsgierigheid niet bedwingen, en vroeg hem dus naar het verhaal achter die woordenboeken. Want los van het feit dat ik ze gebruik, wist ik dat hij op 1 oktober 2016 in Lugano de internationale Premio Moebius 2016 won voor de kwaliteit en het innovatieve karakter van het Locasciodictionary project. En die prijs krijg je niet zomaar…

Voor wie?

De woordenboeken van Lo Cascio zijn uiteraard handig voor wie Italiaans studeert of een cursus Italiaans volgt. Maar eigenlijk kan iedereen die met de Italiaanse taal bezig is de woordenboeken goed gebruiken. Google translate kan dan wel heel handig lijken, maar slaat regelmatig de plank mis, waardoor er complete, soms hilarische onzin staat. Kijk maar eens naar het voorbeeld van een IBM-vertaling over een computermuis.

De cd-rom met het Groot Elektronisch Woordenboek Italiaans – Nederlands / Nederlands – Italiaans van Lo Cascio vond ik indertijd best een investering, € 99 namelijk, maar na jaren van gebruik weet ik dat het dat bedrag drie dubbel en dwars waard is. De spiksplinternieuwe online versie is eigenlijk nog handiger; je hebt geen cd meer nodig en kunt met 1 account op verschillende devices altijd en overal dingen opzoeken. De jaarlijkse kosten van het online abonnement zijn te overzien: €29,90 per jaar voor het woordenboek italiano – olandese en €24,90 per jaar voor het woordenboek olandese – italiano.

Tip: Studeer je Italiaans aan een universiteit, school of instituut, dan krijg je, na vertoon van je factuur van de Italiaans-Nederlandse versie, het Nederlands-Italiaanse online woordenboek gratis!

Realizzare un sogno

Toen ik il professore sprak, vroeg ik hem hoe hij op het idee was gekomen, want in tegenstelling tot wat je wellicht zou vermoeden, ligt de basis dus niet bij een grote uitgever, maar bij Lo Cascio zelf! Hij vertelde dat er in de jaren ‘80 geen grote en goede woordenboeken Italiaans-Nederlands waren. De Italiaanse en Nederlandse overheid vroegen hem een groot woordenboek te maken. “Ik heb dat geaccepteerd, op voorwaarde dat het op de computer zou worden samengesteld. Het probleem was de financiering, er was bijna geen geld beschikbaar. Van Dale wou niet investeren in het deel Italiaans-Nederlands, maar alleen helpen met het deel Nederlands-Italiaans. Zo is het werk begonnen met de hulp van IBM die in 1986 tien computers ter beschikking stelde,” aldus il professore, die nog steeds niet klaar is met het verwezenlijken van zijn droom.

Monnikenwerk

Tja, en toen begon het échte werk. Italiaanse en Nederlandse studenten en onderzoekers en ook collega’s begonnen aan deze monnikenklus. Lo Cascio richtte de Stichting Italned op, ook om subsidies aan te kunnen vragen. De Nederlandse en Italiaanse overheid, de Europese Unie, de Universiteit van Amsterdam en vooral de Commissie Lexicografische Vertaalvoorzieningen (CLVV) hebben toen subsidies gegeven. Hiermee kon hij software laten ontwikkelen om gegevens in een database in te voeren. Het werk duurde bijna tien jaar. Toen het deel Italiaans-Nederlands klaar was, werd het woordenboek via een speciaal programma ‘omgekeerd’ om zodoende het Nederlands-Italiaans te verkrijgen. Maar dan ben je er nog niet, zo verzekerde Lo Cascio mij. “Daarna hebben we nog twee jaar besteed aan het uitvoeren van correcties en het toevoegen van typisch Nederlandse woorden en uitdrukkingen.”

Het leverde uiteindelijk twee papieren woordenboeken op van maar liefst een paar kilo en 2154 blz. dik! Van Dale gaf het uit. Maar de Stichting Italned had grootsere plannen … In samenwerking met E. Nijpels gaf de stichting in 2006 de cd-rom uit die een elektronische uitbreiding vormde op het bestaande materiaal. In 2007 verschenen bij van Dale twee pocketwoordenboeken, Italiaans – Nederlands en Nederlands – Italiaans. En nu, nu is Lo Cascio ingesprongen op de trend om te betalen voor gebruik i.p.v. voor bezit. Je kunt je dus abonneren op de dizionari italiano-olandese/olandese-italiano in rete, online woordenboeken.

Er zitten ongekende mogelijkheden in de nieuwe versie én nog veel meer informatie dan de papieren of cd-rom versie. Op de website www.locasciodictionary.com kun je het in beide talen uittesten met woorden beginnend met een A. Zo ervaar je zonder abonnement al hoe krachtig de woordenboeken zijn. Het zou me echter niet verbazen als je het, eenmaal geabonneerd, veel vaker gaat gebruiken dan je eerst had voorzien. Want voor je het weet verlies je je in het associëren, zo leuk is het.

Wat is dit een lavoro da certosino, monnikenwerk, geweest, of eigenlijk … nog steeds. Het levenswerk van Lo Cascio is nog lang niet klaar. Immers dankzij de online meldfunctie kun je woorden die je mist ook nog eens met een simpele druk op de knop doorzetten naar de redactie! En vervolgens kan je die ook nog delen met de rest van de gebruikers van de woordenboeken.

Functionaliteiten

Wat kun je met de woordenboeken van Lo Cascio? Professore Lo Cascio vertelt me vol passie over de unieke en grootse functionaliteiten. Je kunt natuurlijk zoeken op lemma, trefwoord. Je ziet dan ook fraseologieën met het desbetreffende woord erin. Zoek je bijvoorbeeld het trefwoord primavera op, zie je dat het lente of voorjaar betekent, maar zie je ook de fraseologieën zoals sole di primavera, voorjaarszon.

Klik je vervolgens op de zoekmogelijkheid ‘context’, kom je bijvoorbeeld ook pulizie di primavera, voorjaarsschoonmaak, tegen. Of, en dan wordt het leuk vind ik, uitdrukkingen. Bv Una rondine non fa primavera, een zwaluw maakt nog geen lente. Huh, lente?! Dat is nou grappig … in het Nederlands is de uitdrukking ‘Een zwaluw maakt nog geen zomer’.

Wil je weten hoe een Nederlandse uitdrukking of woordcombinatie in het Italiaans gezegd wordt, zoek je binnen de zoekmogelijkheid ‘uitgebreid zoeken’ naar ‘zwaluw zomer’ – en zie daar de hiervoor genoemde Italiaanse fraseologie! Dát is nog eens pratico, handig!

Als gebruiker kun je bovendien een eigen woordenboek aanleggen dat je kunt condividere, delen, met andere gebruikers. Met deze online woordenboeken kunnen toevoegingen en correcties die anderen doorvoeren automatisch ook beschikbaar komen voor jou. Ook kun je een woord dat je mist aanmelden.

Zoek en vind

Het ‘basiszoeken’ spreekt voor zich. Je zoekt een woord en vindt de vertaling. Neem bijvoorbeeld het woord mes, coltello. Ga je voor ‘uitgebreid zoeken’, zo vertelt il professore geduldig, zie je tal van extra mogelijkheden zoals bv ‘het mes op het brood afstrijken’ – klik je daarop, kom je bij het woord ‘afstrijken’ en zie je dat de vertaling wordt ‘pulire il coltello sul pane’. Ga je daarentegen ‘zoeken op betekenis’, dan zoekt het systeem in de uitleg naar het woord mes. En zo zie je heel veel verschillende mes-gerelateerde woorden bij elkaar, van schuivertje tot machete, van boomschaar tot schubmes. Fun en functioneel!

Overigens biedt het woordenboek ook de mogelijkheid om werkwoorden te vervoegen. Want soms weet je niet zeker of je een woord goed vervoegd hebt in bijvoorbeeld de congiuntivo imperfetto of congiuntivo presente. Ook afkortingen, geografische tabellen en grammatica ontbreken niet.

Naast de woordenboeken IT-NL en NL-IT bestaat er ook het Italiaanse (eentalige) Combinatiewoordenboek. Ik vroeg me af hoe en wanneer je dat gebruikt. Lo Cascio: “In dit woordenboek kun je ieder trefwoord op twee manieren te zien krijgen: als in een gewoon eentalig woordenboek, of met al zijn combinaties, onderverdeeld per grammaticale categorie, bijvoorbeeld de combinatie werkwoord+zelfstandig naamwoord, zelfstandig naamwoord+bijvoeglijk naamwoord, werkwoord+voorzetsel enz.”

Juist. Maar wanneer gebruik ik dat dan? Lo Cascio legt uit: “Stel je wilt een Italiaanse brief schrijven over het sluiten van een contract. Contract weet je, of kan je gemakkelijk in een willekeurig Italiaans woordenboek vinden, maar dan? Zoek je ‘sluiten’, dan stuit je in de meeste woordenboeken alleen maar op chiudere, maar niet op stipulare, wat hier het juiste werkwoord is! En dan de voorzetsels … Hoe moet je weten dat het is andare a pesca, maar andare per funghi?” Helder, ik ben overtuigd.

En nu internationaal?

Faccio il terzo grado al professore, ik vraag hem het hemd van het lijf. Als ondernemer ben ik namelijk toch ook wel benieuwd waarom hij de naam Italned heeft losgelaten voor de online naam Locasciodictionary.com. Internationale expansiedrift? Dat blijkt inderdaad het idee te zijn achter dit hele project en dus de aangepaste naam. De bedoeling is een meertalenplatform te creëren, waarmee woordenboeken in alle mogelijke talen gemaakt kunnen worden. Je kunt een van beide talen vervangen door een andere taal en vervolgens ‘omkeren’ zodat je het vice versa kunt gebruiken; dat maakt 70% uit van het woordenboek. Vervolgens moet het natuurlijk nog worden aangevuld met voor het desbetreffende land typerende input.

“Er zijn wel plannen in die richting, maar de formatie van een redactieteam in een buitenland dat in staat is om jarenlang te werken aan het vertalen van een heel woordenboek, is moeilijk. Je hebt niet alleen de juiste contacten nodig, maar ook financiële middelen. En die ontbreken op dit moment nog, helaas…” aldus Lo Cascio. Als je ziet van waar gestart is, kan ik me niet voorstellen dat dit niet ook van de grond komt. Petje af, Le faccio tanto di cappello, professore!