Italiaanse leenwoorden in Nederland

stai_calmo_e_parla_italianoToen Frouke ons vroeg om haar te helpen met haar afstudeeronderzoek voor haar opleiding Italiaanse taal en cultuur en we hoorden waarover het ging, ging er een belletje rinkelen. Het ging om leenwoorden: welke Italiaanse woorden zijn er ingeburgerd in Nederland? En dan ook nog eens woorden die recentelijk, zeg de laatste 15 jaar, zijn ontstaan. Dat is een interessante onderzoeksvraag!

We wisten dat we er in een van onze eerste Italië Scheurkalenders (het werden er uiteindelijk 10!) een aantal stukjes aan hadden gewijd. Dat werd dus even zoeken: 10×365 dagen… We hebben het uiteindelijk gevonden… maar het zijn woorden die al eeuwenlang bestaan. Zoals het woord getto, koeioneren maar ook het woord kattebelletje!

Maar dat is dus niet waar Frouke naar op zoek is, net zo min als naar de woorden pasta, espresso, fiasco of cappuccino, espresso, pizza, salto, fresco. Ze zoekt woorden die korter in gebruik zijn in Nederland. Zoals barista, of bijvoorbeel scafisti: de bestuurders van Italiaanse smokkelbootjes. Ongetwijfeld staan er nieuwe woorden in de media, alleen kom d’r maar op. Vandaar de oproep. Mail ons die Italiaanse woorden en wij sturen ze naar Frouke.

Onderstaand nog een paar Italiaanse woorden die we in een van de scheurkalenders beschreven:

Getto

Het woord ‘getto’ stamt van het Italiaanse ghetto. Eigenlijk is ghetto niet zozeer een Italiaans maar een Venetiaans woord, ghèto, dialect voor getto, wat ‘straal’ of ‘gieten’ betekent.

De regering van de Republiek Venezia dwong in 1516 de joden om in een apart gebied te gaan wonen, in Cannaregio, een stadsdeel van Venezia waar eerder een metaalgieterij (ghèto) was gevestigd.

Het woord ghetto kreeg pas zo’n veertig jaar later en negatievere betekenis, toen de joden steeds meer werden achtergesteld en Paus Paulus IV (en later zijn opvolgers) een agressief beleid tegen hen voerde. In 1555 werd er in Roma een ghetto ingericht. In 1589 werd dat ghetto uitgebreid, en begonnen de joden zelf het aan te duiden met ‘ghet’, De joden dachten dat het Italiaanse woord ghetto oospronkelijk afstamde van het Hebreeuwse ‘get’, wat echtscheiding betekent. Het paste wonderwel bij hun gevoel afgescheiden te zijn van de maatschappij.

Koeioneren

Ook altijd gedacht dat ‘koeioneren’ iets met koeien te maken had? Met van die koeien met grote ogen die je zo hinderlijk volgen? Mis! Het is via het Franse couillonner afkomstig van het Italiaanse coglionare ‘uitlachen’. Dat woord hangt samen met coglione, wat letterlijk ’testikel’ betekent en figuurlijk zoiets als ‘lulhannes’. Ook het Latijnse coleus, waarop het woord uiteindelijk teruggaat, betekent ’testikel’. Gelukkig weet niemand dat meer, dus kun je het woord gerust in alle omstandigheden gebruiken. Maar dan wel graag in de huidige betekenis van ‘vitten op iemand’, ‘iemand het leven zuur maken’….

Kattebelletje

Je ziet het al voor je, een poes met een belletje om zijn nek gebonden. Jammer! Zo’n beeldend woord als kattebelletje heeft helemaal niets met een kat of poes te maken, maar met het oud-Nederlandse woord cartabel(le). Dat betekent ‘klein geschrift, boekje, verzameling losse aantekeningen’, en is ontleend aan het Italiaanse scartabello of cartabello ‘schrijfboek, bundel papieren’. Een kattebelletje, een stukje papier met een korte informele notitie, heeft dus helemaal niets met het beestje te maken!

Permalink naar %s